Burnout, (σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης)!

Δήμητρα Σταύρου 
Ψυχολόγος
Το burnout, το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, ή μεταφράζοντας κυριολεκτικά τον αγγλικό όρο, το κάψιμο, είναι μία ύπουλη μορφή κατάθλιψης της οποίας τα αίτια συνδέονται με τον επαγγελματικό χώρο.

Είναι ύπουλη γιατί δεν γίνεται εύκολα διακριτή ως κατάθλιψη από το περιβάλλον, αλλά ούτε και από το ίδιο το άτομο που πάσχει.

Πρόκειται για αυτούς τους επαγγελματίες που συναντούμε και μας φαίνονται παγερά αδιάφοροι , «σκληρόπετσοι» και κυνικοί, ενώ συνήθως έχουν πόστα που απαιτούν ιδιαίτερη ευαισθησία και ανθρωπιά. Αυτό το πάγωμα των συναισθημάτων είναι μία ψυχική άμυνα απέναντι σε συναισθήματα αφόρητης δυσφορίας και άγχους σε μία εργασιακή κατάσταση όπου τα πράγματα ορίζονται απ’ έξω κι όχι από το ίδιο το άτομο.

Καθώς, τα συμπτώματα εγκαθίστανται σταδιακά και δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά, το υποκείμενο δεν ζητάει βοήθεια, ούτε από το περιβάλλον του, ούτε από κάποιον ειδικό. Αποτέλεσμα αυτού, είναι η εγκατάσταση της ψυχικής πάθησης η οποία εξαπλώνεται και παύει να αφορά μόνο στον εργασιακό χώρο, αλλά επιδρά και στην οικογενειακή , την προσωπική και σεξουαλική ζωή του ατόμου.

Η αδιαφορία και η αποφυγή γίνονται οι ασπίδες της καθημερινότητας του. Εμφανίζονται παντού, τόσο στον εργασιακό χώρο, όσο και έξω από αυτόν. Σταδιακά η αδιαφορία εμφανίζεται απέναντι στο/η σύντροφο, τα παιδιά. Οι ασχολίες που παλαιότερα έδιναν χαρά εξαφανίζονται σταδιακά και η ζωή του ανθρώπου γίνεται ψυχικά ρηχή. Ούτε χαρά, ούτε λύπη αισθάνεται...

Σε αυτό το σημείο, είναι πολύ συχνή η έναρξη χρήσης ουσιών ή αλκοόλ. Συνήθως το δεύτερο, το οποίο καθώς είναι νόμιμο, και πάλι περνά πολύς καιρός ώσπου το περιβάλλον να ανησυχήσει και να δει ότι κάτι συμβαίνει.

Η αδιαφορία ποτέ δεν αποτελεί μία πρωτογενή συναισθηματική κατάσταση, αλλά πάντα πρόκειται για μία άμυνα ώστε να προστατεύεται ο ψυχισμός από τα δυσάρεστα συναισθήματα.

Το Burnout εμφανίζεται σε εργασιακά περιβάλλοντα που έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

Το βασικότερο όλων είναι η αίσθηση ότι η αποτελεσματικότητα ή μη, στην εργασία δεν εξαρτάται από το πόσο προσπαθεί ο εργαζόμενος. Όση προσπάθεια και να καταβάλλει για την επίτευξη ενός επιθυμητού στόχου είναι μάταιη, γιατί παρεμβαίνουν άλλοι εξωγενείς, περισσότερο ή λιγότερο προβλέψιμοι παράγοντες που τον προσπερνούν.

Δεν έχει τη δύναμη να επιδράσει στο εργασιακό περιβάλλον, το οποίο θεωρείται παγιωμένο.

Δεν υπάρχουν προοπτικές ανόδου ή/και καταξίωσης στη δουλειά του.

· Η εργασία είναι συνήθως πολύ απαιτητική, ή αντίθετα, ο εργαζόμενος «είναι στο ψυγείο», δηλαδή, για κάποιον λόγο δεν του ανατίθεται κάποια εργασία για μεγάλο διάστημα. Παρόλα αυτά πρέπει να είναι στο πόστο του καθημερινά για να εκτελεί το ωράριό του.

· Παρόλα αυτά, η θέση του χαρακτηρίζεται συνήθως από υψηλή ευθύνη(έχει δηλαδή την ευθύνη αλλά όχι την ισχύ).

Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπορούμε να καταλάβουμε γιατί συναντάμε κάποιους επαγγελματίες συχνότερα από άλλους που πάσχουν από burnout.

Έτσι, στην Ελληνική πραγματικότητα περισσότερο ευάλωτοι είναι:

· Οι νοσηλευτές, ιδιαίτερα όσοι εργάζονται σε ογκολογικά τμήματα νοσοκομείων ή σε άλλα τμήματα ανίατων νόσων. (Καθώς, όσο και να προσπαθήσουν για τη βελτίωση της υγείας των ασθενών, δεν καταφέρνουν να αναχαιτίσουν το ενδεχόμενο του θανάτου. Από την άλλη, το νοσηλευτικό προσωπικό δεν χαίρει του ίδιου στάτους που έχουν άλλοι επαγγελματίες του χώρου της υγείας και δεν έχουν τις ίδιες απολαβές).

· Οι δημόσιοι υπάλληλοι. Όσο και να φαίνεται παράξενο, οι δημόσιοι υπάλληλοι στην Ελλάδα αποτελούν τον δεύτερο σε συχνότητα πληθυσμό που είναι ευάλωτος στην εργασιακή εξουθένωση. Κι αυτό γιατί όσο και να προσπαθήσει ο δημόσιος υπάλληλος να κάνει όσο καλύτερα μπορεί τη δουλειά του, η προαγωγή, η εξέλιξή του αλλά και ο στόχος που θέτει στα πλαίσια της δουλειάς του, δεν σχετίζονται με την προσπάθειά του. Από την άλλη, πολιτικοί και μικροπολιτικοί παράγοντες παρεμβαίνουν για να καθορίσουν τις βασικές παραμέτρους της εργασίας, αλλά και τις προαγωγές σε ανώτερες θέσεις.

· Οι επαγγελματίες του χώρου ψυχικής υγείας. Ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται με τοξικοεξαρτήσεις. Για τον λόγο αυτό, όλοι όσοι ασχολούμαστε με τον ευαίσθητο αυτό χώρο της ψυχικής υγείας είναι απαραίτητο να έχουμε περάσει από ψυχοθεραπεία οι ίδιοι και από εποπτεία, τουλάχιστον στα πρώτα βήματα της επαγγελματικής πορείας μας. Ο χώρος της τοξικοεξάρτησης είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για την ανάπτυξη burnout, καθώς η θεραπεία του τοξικοεξαρτημένου δεν σχετίζεται μόνο με τον ίδιο αλλά και με την οικογένεια, που άλλωτε είναι διαθέσιμη να στηρίξει την προσπάθεια και άλλωτε όχι.

· Οι εκπαιδευτικοί. Οι εκπαιδευτικοί είναι ιδιαίτερα ευάλωτος επαγγελματικός πληθυσμός, καθώς βρίσκονται ανάμεσα στο υπουργείο παιδείας και τις εκάστοτε απαιτήσεις του, τις απαιτήσεις των παιδιών και της τάξης, αλλά και της οικογένειας του παιδιού. Οι εκπαιδευτικοί είναι ανοχύρωτοι μπροστά σε μεγάλες αλλαγές και δεν έχουν καμία ψυχοκοινωνική στήριξη από την πολιτεία.

· Όλοι όσοι εργάζονται σε εταιρείες οι οποίες συγχωνεύονται ή αλλάζει το νομικό καθεστώς τους. Η αλλαγή του νομικού πλαισίου μίας εταιρείας, ενός οργανισμού φέρει τεράστιο άγχος στους εργαζόμενους, καθώς δεν γνωρίζουν τι πρόκειται να συμβεί στους ίδιους.

· Οι αστυνομικοί. Πρόκειται για μία ειδική κατηγορία δημοσίων υπαλλήλων που αναφέρεται γιατί έχει την ιδιαιτερότητα ότι το στρες δεν είναι μία συνεχής κατάσταση, αλλά εμφανίζεται ακαριαία με αποτέλεσμα μια ισχυρή εσωτερική πίεση και παρορμητικό ξέσπασμα. Από την άλλη, ο αστυνομικός είναι σε μία θέση που απαιτεί σταθερότητα και νηφαλιότητα. Αυτή η μεγάλη αντίφαση, σε συνδυασμό με την κακή αμοιβή και το γεγονός ότι ο αστυνομικός δεν επιδρά πάνω στις αποφάσεις αλλά τις εκτελεί ως όργανο (αποπροσωποποιείται δηλαδή), αποτελεί ένα μείγμα που κάνει το επάγγελμα του πολύ ευάλωτο στο εργασιακό στρες και την εξουθένωση.

Βέβαια, δεν «καίγονται» όλοι οι παραπάνω εργαζόμενοι.

Οι παραπάνω συνθήκες έρχονται να συναντήσουν στοιχεία της προσωπικότητας και αυτά είναι συνήθως:

· Η τελειομανία

· Το υψηλό αίσθημα ευθύνης που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, πριν την έναρξη της νόσου

· Η εργατικότητα

· Η υψηλή αξία που αποδίδει στο επάγγελμά του

· Η συνέπεια

· Η φιλοδοξία

· Μία ψυχική ευαλωτότητα που σχετίζεται με την οικογενειακή ή προσωπική του ιστορία (π.χ. μέλη της οικογένειας που πάσχουν από κάποια ψυχική ασθένεια, πρόωρος θάνατος των γονιών κλπ).

Τέλος, το burnout, όπως και οι περισσότερες ψυχικές παθήσεις εμφανίζεται ως μία λύση επιβίωσης του ατόμου. Επιβίωσης, γιατί το υψηλό στρες μπορεί να φέρει τον θάνατο.

Σίγουρα όμως, ο άνθρωπος αυτός χρειάζεται βοήθεια κι ακόμη κι αν δεν το καταλαβαίνει ο ίδιος, πρέπει να ενεργοποιηθεί το οικογενειακό του περιβάλλον.

Πηγή