Ασπασία : Η γυναίκα που άλλαξε τη δυτική φιλοσοφία !!

Μία ημέρα μία πολύ όμορφη γυναίκα έφτασε στην Αθήνα. Ήταν εξαιρετικά μορφωμένη (πράγμα πολύ σπάνιο για γυναίκα εκείνη την εποχή, 5ος αιώνας π.Χ.) και ήταν φανερό ότι προέρχονταν από οικογένεια ευγενών. Επίσης ήταν φανερό από την πρώτη στιγμή πως επρόκειτο να φέρει μεγάλη αναστάτωση. Την έλεγαν Ασπασία, που σήμαινε ποθητή, και ήταν ακριβώς αυτό που σήμαινε το όνομά της. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα όλη η Αθήνα μιλούσε για εκείνη και η ομορφιά της, αλλά και η ευφυία της, τράβαγαν τους άντρες σαν μαγνήτης. Αυτό από μόνο του ήταν αρκετό για να προκαλέσει τη ζήλια πολλών και άρχισαν να λένε πως ήταν ανήθικη, ειδικά από τη στιγμή που δεν έδειχνε να ενδιαφέρεται για τους άγραφους κανόνες που επιβάλλονταν στις άλλες γυναίκες και αντί να κάθεται κλεισμένη όλη μέρα στο σπίτι όπως ήταν η συνήθεια κυκλοφορούσε ελεύθερα όπου ήθελε και έπιανε συζητήσεις με όποιον ήθελε. Ήταν φανερό πως επρόκειτο να φέρει μπελάδες αλλά εκείνο που δεν μπορούσε να φανταστεί κανείς ήταν ότι αυτή η γυναίκα θα άλλαζε για πάντα τον τρόπο σκέψης όλου του δυτικού κόσμου.

Οι άντρες, ειδικά οι μορφωμένοι, οι πλούσιοι και οι ισχυροί, περνούσαν συχνά από το σπίτι της για να της μιλήσουν κι εκείνη τους καλοδέχονταν πάντα και τους φιλοξενούσε με γλυκό κρασί και όμορφη μουσική, αλλά κυρίως με την χαρισματική προσωπικότητά της και τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις της. Οι κακές γλώσσες άρχισαν να λένε πως ήταν πόρνη και πως είχε κάνει το σπίτι της οίκο ανοχής αλλά η Ασπασία είχε μάτια μόνο για έναν, τον Περικλή, έναν από τους ισχυρότερους και πιο ιδιοφυείς άντρες της Αθήνας που έκανε καριέρα πολιτικού. Ο Περικλής, που κάποτε είχε πει πως «η μεγαλύτερη δόξα για μία γυναίκα είναι να μιλάνε για εκείνη όσο γίνεται λιγότερο οι άντρες»[1], μόλις γνώρισε αυτή την λαμπερή και πολυσυζητημένη γυναίκα, όπως και οι περισσότεροι άντρες της Αθήνας, την ερωτεύτηκε και ήθελε να την παντρευτεί αλλά οι νόμοι της πόλης δεν επέτρεπαν τον γάμο ενός πολίτη με μία γυναίκα που ζούσε τόσο ελεύθερα όσο η Ασπασία και που δεν ήταν Αθηναία. Εκείνος όμως ήταν τόσο ερωτευμένος μαζί της που άρχισε να συζεί μαζί της λες και ήταν ήδη παντρεμένοι αψηφώντας τα κουτσομπολιά και τα επικριτικά σχόλια που σίγουρα έκαναν κακό στην καριέρα του.

Κανένας δεν κατηγόρησε τον Περικλή όταν έκανε έρωτα με νεαρά αγόρια… αλλά σοκαρίστηκαν όταν άρχισε να φέρεται στην Ασπασία ανθρώπινα» έγραψε η φιλόλογος Μαρί Ντελκούρ.[2] «Επειδή ζούσε μαζί της αντί να την κλείσει στον γυναικώνα και καλούσε σε δείπνο τους φίλους του μαζί με τις γυναίκες τους. Όλα αυτά ήταν πολύ προχωρημένα για να είναι αποδεκτά. Και η Ασπασία ήταν τόσο ιδιοφυής που ήταν αδύνατον να είναι αξιοσέβαστη.»

Πολύ σύντομα η Ασπασία έγινε το πιο μισητό και το πιο αγαπητό πρόσωπο της Αθήνας. Οι γυναίκες της πόλης που ζήλευαν, οι πολιτικοί αντίπαλοι του Περικλή και οι άντρες που αισθάνονταν ότι δεν είχαν καμία ελπίδα να την κάνουν δική τους ή που αντιπαθούσαν τις μορφωμένες γυναίκες άρχισαν να λένε φριχτά πράγματα για εκείνη και την κορόιδευαν και την αποκαλούσαν πόρνη. Σε μία κοινωνία που ηθελε το στόμα, το σώμα και το σπίτι των γυναικών κλειστά και απαραβίαστα η Ασπασία ζούσε ανοιχτά και απέκτησε τη φήμη πως ήταν αυτάρεσκη, αλαζονική και ανήθικη. «Δεν είναι παράξενο που πολλοί Αθηναίοι τη μισούσαν» έγραψε η ιστορικός Εύα Κανταρέλα.[4] «Δεν ήταν μία γυναίκα σαν τις άλλες. Ήταν μια λόγια.»

Οι μορφωμένοι όμως, οι πλούσιοι και οι φιλόσοφοι την αγαπούσαν πολύ και έπιναν νερό στο όνομά της και πολύ συχνά μιλούσαν για εκείνη με θαυμασμό και την ανέφεραν στα κείμενά τους. Βλέπετε η Ασπασια δεν ήταν απλά μία όμορφη και έξυπνη γυναίκα αλλά ήταν μία κανονική ρήτορας, φιλόσοφος και αρχιτέκτονας που δεν έπιανε απλώς διασκεδαστική κουβέντα με τα πιο λαμπρά μυαλά της Αθήνας εκείνης της εποχής αλλά τους δίδασκε κιόλας

Ο Περικλής περιστοιχίζονταν από μία μορφωμένη ελίτ που τον στήριζε και τον προωθούσε. Επί σαράντα χρόνια ο κόσμος επαινούσε την ευγλωττία του και την πολιτική του φρόνηση και εκείνος την απέδιδε στους μορφωμένους φίλους του και την Ασπασία, μία γυναίκα που ο ιστορικός Τζόσια Όμπερ την αποκάλεσε «εξουσία πίσω από τον θρόνο».[3] Ο περίφημος «Επιτάφειος», ίσως ο πιο διάσημος λόγος του Περικλή που τον καθιέρωσε ως έναν από τους πιο εύγλωττους πολιτικούς όλων των εποχών μπορεί να έχει γραφτεί από την Ασπασία και όχι από τον Θουκιδίδη όπως διδασκόμαστε στο σχολείο.[1] Πέρα από από κάθε αναμενόμενο πρότυπο δεν ήταν ο κατά είκοσι τουλάχιστον χρόνια γηραιότερός της Περικλής εκείνος που επηρέασε και διαμόρφωσε σαν άλλος Πυγμαλίων την Ασπασία αλλά ήταν εκείνη που επηρέασε, μόρφωσε και προώθησε τον διάσημο πολιτικό και του έγραφε τους πολιτικούς του λόγους.[1]

Σήμερα η Ασπασία είναι από τις ελάχιστες γυναίκες που αναφέρονται σε κείμενα αντρών της αρχαίας εποχής. Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπάρχει μία τοιχογραφία που τη δείχνει να συνομιλεί ούτε λίγο ούτε πολύ με τον Φειδία, τον Περικλή (πάνω στον οποίον γέρνει ξεκαθαρίζοντας την προτίμησή της), τον Σοφοκλή, τον Αντισθένη, τον Αναξαγόρα, τον Αλκιβιάδη και τον Σωκράτη. Η Ασπασία όχι απλά έζησε στο πλάι των μεγάλων κλασσικών φιλοσόφων ως ίση αλλά επηρέασε με τη σκέψη της μεγάλους στοχαστές όπως ο Πλάτωνας, ο Ξενοφώντας και ο Σωκράτης.

Ειδικά ο Σωκράτης ήταν ένας από αυτούς τους άντρες που την εκτιμούσαν αλλά και που την αγάπησε πολύ. Μία από τις πιο διάσημες φράσεις του ήταν το «ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα» αλλά στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα εμφανίζεται να λέει πως όταν ήταν νέος έμαθε για την αγάπη από μια γυναίκα ονόματι Διοτίμα και ξεκινά να περιγράφει την φιλοσοφία αυτής της γυναίκας που τον επηρέασε τόσο πολύ. Ο ιστορικός Αρμάν ντ’Ανγκούρ πιστεύει όχι μόνο πως η Διοτίμα ήταν στην πραγματικότητα η Ασπασία, αλλά και πως ήταν η αιτία που ο Σωκράτης ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία. Σε ένα άλλο έργο του Πλάτωνα μάλιστα, στον «Μενέξενο», αναφέρεται ξεκάθαρα πως η Ασπασία δίδαξε τον Σωκράτη ρητορική[1][5] ενώ η Ασπασία θεωρούνταν αυθεντία όχι μόνο στη ρητορική αλλά και στις σχέσεις των ζευγαριών, όπως και η «Διοτίμα»[5].

Η πιο συνηθισμένη εικόνα που έχουμε για τον Σωκράτη είναι πως ήταν γέρος και άσχημος αλλά το σίγουρο είναι πως δεν ήταν πάντα γέρος. Για την ακρίβεια ήταν συνομήλικος της Ασπασίας και την εποχή που έφτασε εκείνη στην Αθήνα ήταν και οι δύο μόλις είκοσι ετών και ο Σωκράτης άνηκε στον κύκλο του αρκετά μεγαλύτερου Περικλή. Ξέρουμε επίσης πως ο Σωκράτης ήταν μορφωμένος από μικρός και ότι πολεμούσε σαν οπλίτης μέχρι κάποια στιγμή μετά τα σαράντα του. Αυτό σήμαινε ότι, ειδικά στα νιάτα του, θα πρέπει να ήταν γυμνασμένος και γενναίος με το μυαλό του περισσότερο σε αυτά που άρεσαν στους νέους της εποχής του: τον πόλεμο, τον έρωτα και την καλοπέραση ενώ δεν εμφανίζεται ως φιλόσοφος παρά μόνο μετά τα τριάντα του. Κάτι ή κάποιος λοιπόν θα πρέπει να τον έκανε στα πρώτα του ενήλικα χρόνια να στραφεί προς την φιλοσοφία.

Ένας από τους μαθητές του Αριστοτέλη, ο Κλέαρχος, έγραψε κάποτε πως «πριν η Ασπασία γίνει σύντροφος του Περικλή, είχε σχέση με τον Σωκράτη»[5] κάτι που ταιριάζει με όσα ξέρουμε για την Ασπασία, τον Περικλή και τον Σωκράτη. Το δόγμα της «Διοτίμα» είναι πως ο υλικός κόσμος έρχεται σε δεύτερη μοίρα μετά τον κόσμο των υψηλών ιδανικών και ότι κύριο καθήκον της αγάπης είναι να εκπαιδεύσει την ψυχή και όχι να ικανοποίησει το σώμα. Η λεγόμενη «πλατωνική αγάπη» όπως έχει επικρατήσει να λέγεται σήμερα είχε ως σκοπό όχι τη σωματική απόλαυση, αλλά την εξύψωση της ψυχής στον κόσμο των ιδεών. Tο δόγμα της «Διοτίμα» βρίσκεται στην καρδιά της Δυτικής φιλοσοφικής παράδοσης αλλά και στην καρδιά της βιοθεωρίας του Σωκράτη που κάποια στιγμή αποφάσισε στη ζωή του να αφήσει τα περιττά υλικά πράγματα και να ζήσει απλά και φτωχικά αναζητώντας μόνο τις απολαύσεις του πνεύματος και της φιλοσοφίας. Αν λοιπόν ο Σωκράτης είχε σχέση με την Ασπασία στα νιάτα του και η «Διοτίμα» που τον δίδαξε την αγάπη ήταν η Ασπασία τότε είναι εύκολο να καταλάβουμε πως ο Περικλής δεν ήταν ο πρώτος άντρας που επηρέασε και διαμόρφωσε η Ασπασία.

Σήμερα οι περισσότεροι φιλόλογοι πιστεύουν πως η «Διοτίμα» δεν ήταν υπαρκτό πρόσωπο αλλά ρητορικό κατασκεύασμα αλλλά κατά την αρχαιότητα κανένας δεν αμφισβητούσε την ύπαρξή της. Ο πρώτος που ισχυρίσθηκε πως η «Διοτίμα» δεν υπήρξε ποτέ ήταν ο Ιταλός ιερέας του 15ου αιώνα Μαρσίλιο Φιτσίνο που ήταν λόγιος με τεράστια επιρροή. Ο Φιτσίνο πίστευε πως ήταν αδύνατον μία γυναίκα πραγματικά να είπε τέτοια πράγματα γιατί ήταν παράλογο να πιστεύει κανείς ότι μία γυναικα μπορούσε να είναι φιλόσοφος. Από τότε και μέχρι σήμερα οι άνθρωποι δεν θέλουν να πιστέψουν ότι μία γυναίκα μπορούσε να είναι φιλόσοφος και να έχει επηρεάσει τον Σωκράτη. «Εκ των υστέρων» γράφει ο ντ’Ανγκούρ[5] «ο συσχετισμός [της Ασπασίας με τη Διοτίμα] είναι τόσο προφανής που η αποτυχία των ιστορικών να τον δουν μέχρι σήμερα μπορεί να αποδωθεί μόνο σε συνειδητές ή ασυνείδητες προκαταλήψεις σχετικά με τη θέση και τις διανοητικές ικανότητες των γυναικών ανά τους αιώνες».

Αν και η Ασπασία είχε καθοριστική επίδραση στην πνευματική ζωή της κλασικής Αθήνας οι άνθρωποι αρνήθηκαν να την αναγνωρίσουν επειδή ήταν γυναίκα. «Η σιωπή είναι αρετή για τη γυναίκα αν και δεν ισχύει το ίδιο για τον άντρα» έγραψε στα «Πολιτικά» ο Αριστοτέλης και δεν ανέφερε ούτε την Ασπασία αλλά ούτε και καμία άλλη γυναίκα στα κείμενά του.[1] Ο άντρας για τον Αριστοτέλη ήταν από τη φύση του ανώτερος και η γυναικα κατώτερη, ο άντρας κυριαρχούσε και η γυναίκα κυριαρχούνταν. Σύμφωνα με την θεώρηση του Αριστοτέλη η Ασπασία δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι ρήτορας, φλόσοφος ή λόγια. Για την ακρίβεια δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι τίποτε περισσότερο από μία ανήθικη εταίρα που έθεσε σε κίνδυνο την καριέρα ενός επιφανούς πολιτικού. Αν αναλογισθούμε οτι οι απόψεις του Αριστοτέλη επικράτησαν ως αυθεντία στην Ευρώπη για πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια και διαμόρφωσαν τις απόψεις των ανθρώπων σχετικά με τους ρόλους, τις ικανότητες και τις υποχρεώσεις των φύλων δεν είναι παράξενο που το έργο και η διάνοια της Ασπασίας υποτιμήθηκαν.

Για τους ιστορικούς η Ασπασία ήταν, όπως επέμενε και ο Αριστοτέλης, απλά μία εταίρα που το μόνο αξιόλογο χαρακτηριστικό της ήταν ότι ήταν ερωμένη του Περικλή και η περίφημη σχολή της στην οποία σύχναζαν όλοι οι μεγαλοι φιλόσοφοι μετατράπηκε σε μία σχολή εκπαίδευσης εταίρων. Μετά τον Φιτσίνο μάλιστα αρνήθηκαν εντελώς την ύπαρξη της και είπαν ότι ήταν απλά ένα ρητορικό κατασκεύασμα στα έργα των φιλοσόφων. Οι άντρες καλλιτέχνες άρχισαν να την απεικονίζουν ως αισθησιακή οδαλίσκη που κυκλοφορεί ημίγυμνη και χαϊδεύει τους άντρες στο πέρασμά της σκορπώντας τον πόθο αλλά και τη διχόνοια δημιουργώντας άλλο ένα ηθικοπλαστικό παράδειγμα για τους κινδύνους που κρύβει η αγάπη για τις γυναίκες.

Η Ασπασία, αλλά και όλες οι γυναίκες που έκαναν οτιδήποτε πέρα από το να μείνουν σιωπηλές και κλεισμένες στο σπίτι τους, σιγά σιγά εξαφανίστηκαν από τα επίσημα βιβλία και μετά επειδή δεν υπήρχαν στα επίσημα βιβλία κανένας δεν διανοούνταν καν πως μπορεί και να είχαν κάνει κάτι σημαντικό ποτέ. Ακόμα και στη σύγχρονη εποχή οι ιστορικοί αρνούνται να αναγνωρίσουν το έργο της γιατί δεν έχουν διασωθεί κείμενά της και όλα όσα ξέρουμε για εκείνη προέρχονται από δευτερογενείς πηγές. Όμως από δευτερογενείς πηγές προέρχονται και όλα όσα ξέρουμε για πολλούς άντρες, όπως ο Σωκράτης που και αυτός δεν έγραψε ποτέ τίποτα, αλλά στην περίπτωση τους κανείς δεν διανοήθηκε να αμφισβητήσει το έργο τους και τη διάνοιά τους.

Ειρωνικά, η φωνή της Ασπασίας, μίας γυναίκας που έζησε επί ίσοις όροις δίπλα στους άντρες και κατάφερε να μνημονεύεται από τα λαμπρότερα μυαλά σε μία εποχή που οι γυναίκες ήταν απλά «γεννήτορες πολεμιστών», όχι απλά αποσιωπήθηκε, αλλά διαστρεβλώθηκε και καταδικάστηκε να ακούγεται μέσα από τα στόματα αντρών σαν να ήταν δική τους φωνή.


Πηγή : selenemag.wordpress.com