Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα:Μια μεγαλοφυΐα που μετέτρεψε την ταλαιπωρία του σε τέχνη!

“Δε ζει μόνο με ψωμί ο άνθρωπος. Αν ήμουν πεινασμένος και αβοήθητος στο δρόμο, δε θα ζητούσα ένα ψωμί. Θα ζητούσα μισό ψωμί και ένα βιβλίο.”

Δεν υπήρξε δίκη. Ήταν πολύ νέος. Ο θάνατός του ήταν βάναυσος. Το σώμα του δε βρέθηκε ποτέ.

Συν το ότι ο Λόρκα υποσχόταν πολλά στη διαμόρφωση και εξέλιξη του ισπανικού πολιτισμού κάνει ακόμα πιο δυσβάσταχτο τον απολογισμό του θανάτου του στους θαυμαστές του.

Το παράπονο του ίδιου του Λόρκα; «Έπειτα κατάλαβα ότι είχα δολοφονηθεί. Με έψαξαν σε καφετέριες, νεκροταφεία και εκκλησίες…αλλά δε με βρήκαν. Δε με βρήκαν ποτέ; Όχι. Ποτέ δε με βρήκαν.» (από τον Ποιητή στη Νέα Υόρκη)  

Προφητικό; Ίσως.

Ιούλιος 1936. Η Ισπανία πλήττεται από τον Εμφύλιο Πόλεμο μεταξύ Εθνικιστών και Δημοκρατικών. Φρανσίσκο Φράνκο και Μανουέλ Αθάνια αντίστοιχα διασταυρώνουν τα ξίφη τους. Αυτά τα ξίφη θα βρουν πολλά θύματα.
Οι περισσότεροι όμως θα συμφωνήσουν ότι ο θάνατος του Λόρκα έκανε την ίδια την Ισπανία το μεγαλύτερο θύμα όλων.

Στα 38 του μόλις χρόνια, ο Λόρκα ήταν ήδη πολυταξιδεμένος και κατασταλαγμένος όσον αφορά τόσο την προσωπική όσο και λογοτεχνική του ταυτότητα.
Στο ιστορικό του μετράει πολλές ποιητικές συλλογές, θεατρικά έργα και περιοδείες με τη θεατρική του ομάδα «La Barraca» στις αγροτικές περιοχές της Ισπανίας.

Κορυφαίες δημιουργίες του αποτελούν «Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», «Ο Ματωμένος Γάμος» και η «Γέρμα», τραγωδίες με πυρήνα τους το ανθρώπινο στοιχείο και θέμα τους την κοινωνική καταπίεση πάνω σε αυτό.

Οι βασανισμένοι ήρωες του Λόρκα «ανεξήγητα» προσπαθούν να ξεφύγουν από ζωές που δεν επέλεξαν και αγάπες αδιέξοδες. «Ήταν μια ακριβής μεταφορά της θλίψης του, γιατί ήταν μια μεγαλοφυΐα που μετέτρεψε την ταλαιπωρία του σε τέχνη». (Ίαν Γκίμπσον)

Ο Λόρκα δεν υπήρξε ποτέ ενεργό μέλος της πολιτικής. Παρόλα αυτά, το πάθος του για την ελευθερία ήταν γνωστό. «Εγώ πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν να απολαύσουν ειρηνικά το τίποτα που έχουν». Για τους δεξιούς ήταν ένας κομμουνιστής και εχθρός της Εκκλησίας.

Λίγο πριν τον Εμφύλιο συντάσσει και μία προκήρυξη κατά του φασισμού. Λόγοι αρκετοί και ικανοί για να τον καταστήσουν ένοχο στα μάτια της τοπικής φασιστικής οργάνωσης των οπαδών του δικτάτορα Φράνκο. Κάνει το λάθος να κυκλοφορεί ελεύθερα στη Γρανάδα, μέρος που ελέγχουν ακροδεξιοί στασιαστές. Οι φαλαγγίτες αρχίζουν να τον ενοχλούν στο σπίτι του.

Ο ποιητής, νιώθοντας πως κινδυνεύει, βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι ενός φίλου του και μέλος της τοπικής φασιστικής επιτροπής, πιστεύοντας πως δεν θα υποπτεύονταν αυτή την κρυψώνα. Υπολόγισε λάθος.
Παρά τις προσπάθειες του φίλου του, ο Λόρκα συλλαμβάνεται και χωρίς να δικαστεί βασανίζεται και δολοφονείται.

Για τους θαυμαστές του Λόρκα, το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο (το οποίο προκάλεσε μέχρι και την έως ενός σημείου αποδοκιμασία του Αδόλφου Χίτλερ) δε δίστασε να εκτελέσει ένα διάσημο λογοτέχνη, γνωστής οικογένειας της περιοχής και μέλος της υψηλής κοινωνίας της Ισπανίας. 

Ο επί 40 χρόνια βιογράφος του όμως, Ίαν Γκίμπσον, υπογραμμίζει πως «η Ισπανία δεν μπορούσε να αποδεχτεί πως ο μεγαλύτερος Ισπανός ποιητής όλων των εποχών ήταν ομοφυλόφιλος. Η ομοφοβία υπήρχε και στα δύο στρατόπεδα του εμφυλίου και ύστερα από αυτόν.

 Ήταν ένα εθνικό πρόβλημα. Τον Λόρκα τον φθονούσαν για το ταλέντο του, επειδή είχε λεφτά και ήταν επιτυχημένος. Όταν ανέλαβε ο στρατός, η εκτέλεσή του ήταν θέμα χρόνου. Ένας επιτυχημένος, προοδευτικός ομοφυλόφιλος δεν ήταν αποδεκτός στην Ισπανία του Φράνκο». Μάρτυρες της δολοφονίας του λένε πως οι εκτελεστές του καρφίτσωσαν στο πτώμα του ένα σημείωμα που δήλωνε τις πολιτικές του πεποιθήσεις και την ομοφυλοφιλία του.

Ωστόσο, η ομοφυλοφιλία του ως πιθανή αιτία δολοφονίας του άρχισε να εξετάζεται τα τελευταία κυρίως χρόνια και οι σχετικές υποθέσεις είναι λίγο παρακινδυνευμένες. Γεγονός είναι όμως ότι τα ποιήματα του Λόρκα λογοκρίνονταν για να εμφανίζεται ο ίδιος ως «στρέιτ», ακόμα και μετά το '80, όταν πια η σεξουαλική του ταυτότητα είχε γίνει γνωστή.

Αφ' ενός γιατί κανείς δεν ήθελε να έρθει σε ρήξη με την οικογένειά του, που προσπαθούσε να εξαλείψει αυτό το δεδομένο από τη ζωή και τη δουλειά του, και αφ' ετέρου γιατί οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί φοβούνταν πως οποιαδήποτε νύξη θα τους στερούσε την πρόσβαση στα αρχεία του μεγάλου ποιητή.

«Η ίδια η οικογένεια του ποιητή εμποδίζει τις ανασκαφές.»

Το μεγάλο μυστήριο όμως είναι μέχρι και σήμερα το σημείο ταφής του. Οι προσπάθειες να αποκαλυφθεί ο τάφος του Λόρκα παραμένουν άκαρπες. Η ίδια η οικογένεια του ποιητή εμποδίζει τις ανασκαφές για να μην «ξυθούν» παλιές πληγές. Δεν είναι λίγοι όμως αυτοί που ισχυρίζονται ότι εκείνοι που παρέδωσαν τον ποιητή στους φαλαγγίτες προέρχονταν από τη συντηρητική οικογένεια του πατέρα του.

Η μοναδική ανασκαφή για τα λείψανα του Λόρκα έγινε το 2009 και ήταν αποτυχημένη. Μέλη της ομάδας αναγκάστηκαν να υπογράψουν συμβόλαιο εχεμύθειας που τους επέβαλαν τα ανίψια του Λόρκα ώστε να μη μάθει κανείς πού έσκαβαν. Από τότε δεν έγινε καμία άλλη προσπάθεια για τον εντοπισμό του τάφου και η τοπική κυβέρνηση δέχθηκε σφοδρές επικρίσεις επειδή χρηματοδότησε την ανασκαφή. 

«Δεν θέλαμε ο φόνος του να θεωρηθεί ένα έγκλημα πάθους, αλλά να παραμείνει πολιτικό έγκλημα. Ήταν δύσκολο για τον πατέρα μου να αποδεχθεί τη σεξουαλική ταυτότητα του θείου μου», δήλωσε πρόσφατα η Λάουρα Γκαρθία Λόρκα, κόρη του αδερφού του ποιητή.

«Ο Λόρκα ανήκει στην ανθρωπότητα και όχι στην οικογένειά του.»

Μόνο πρόσφατα ένας ιστορικός από τη Γρανάδα ισχυρίζεται ότι γνωρίζει πλέον το ακριβές σημείο όπου οι φασίστες έθαψαν τον Λόρκα κι ότι έχει λύσει ένα από τα μεγάλα μυστήρια στην ιστορία της Ισπανίας. Τώρα ζητεί από τις Αρχές και τους απογόνους του ποιητή να άρουν τις επιφυλάξεις τους και να δώσουν άδεια για νέα ανασκαφή καθότι όπως υποστηρίζει «ο Λόρκα ανήκει στην ανθρωπότητα και όχι στην οικογένειά του. Είναι ένα έμβλημα που έδωσε τη ζωή του για την Ισπανία. Είναι μάρτυρας». Ο Μιγκέλ Καμπαγέρο Πέρεθ πέρασε τρία χρόνια κάνοντας φύλλο και φτερό τα αρχεία της αστυνομίας και του στρατού για να φωτίσει τις συνθήκες της εκτέλεσης του Λόρκα.

Παρόλα αυτά, ένα είναι σίγουρο. Ο τραγικός και πρόωρος θάνατος του μεγάλου αυτού συγγραφέα και ποιητή, αλλά και το σπουδαίο έργο που άφησε πίσω του, έκαναν το έργο του πολύ γρήγορα γνωστό. Τα ποιήματά του έγιναν σύμβολο αντίστασης στο φασισμό σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το έργο του έγινε ιδιαίτερα γνωστό και στην Ελλάδα.

Μεταφράστηκε από πολλούς και άξιους συγγραφείς (Γκάτσο, Ελύτη) και μελοποιήθηκε από τους σημαντικότερους συνθέτες (Χατζηδάκη, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο). Η ποίηση του Λόρκα δεν έπαψε ποτέ να συγκινεί και να διαβάζεται γιατί είναι μια ποίηση αληθινή. Το έργο του κυκλοφόρησε ελεύθερα στην πατρίδα του το 1975, αφού πέθανε ο Φράνκο. 

Όπως και να’ χει όμως, ο θάνατός του έριξε μια σκιά στα σύγχρονα ισπανικά γράμματα.
Εβδομήντα εφτά χρόνια αργότερα, η σκιά αυτή μοιάζει ακόμη πιο βαριά.

κείμενο έρευνα: ιωάννα_αναστασιάδου

επιμέλεια: τάσος θώμογλου