Μηχανισμοί άμυνας: Εκλογίκευση! (music video)

Α. Αποστολοπούλου 
Ψυχολόγος

Μια αλεπού πεινασμένη είδε πάνω σ’ ένα δέντρο πλεγμένη μια κληματαριά γεμάτη κατακίτρινα, ζουμερά σταφύλια. Τα ζήλεψε για τη νοστιμιά που σκέφτηκε ότι θα είχαν και επιθυμούσε πλέον να τα δοκιμάσει. Πιάστηκε από δω, πιάστηκε από κει, όμως τίποτα δεν κατάφερνε. Έπεφτε κάτω και σταφύλι δε μπορούσε να φτάσει για να κόψει και να φάει. Στο τέλος, απελπισμένη πια, είπε στον ίδιο της τον εαυτό: «Δε βαριέσαι, δεν πειράζει, ας πάμε παρακάτω. Εξάλλου αυτά τα σταφύλια δεν τρώγονται. Άγουρα είναι ακόμη!»

Ο παραπάνω μύθος του Αισώπου, με τη διαδικασία της «εκλογίκευσης των ξινών σταφυλιών» εξηγεί χαρακτηριστικά τη λειτουργία ενός από τους πλέον χαρακτηριστικούς μηχανισμούς άμυνας του Εγώ. 

Ο μηχανισμός της εκλογίκευσης περιγράφτηκε από την Anna Freud και χαρακτηρίζει την ασυνείδητη διαδικασία, κατά την οποία το άτομο προσπαθεί να δώσει στον εαυτό του ή στους άλλους λογικοφανείς, ηθικά και κοινωνικά αποδεκτές ερμηνείες για συναισθήματα, επιθυμίες, πράξεις και συμπεριφορές του. 

Χαρακτηριστικό στοιχείο εδώ είναι το γεγονός ότι το άτομο χρησιμοποιεί λογικοφανή επιχειρήματα για να αποδείξει την ορθότητα αυτό που αισθάνεται και πράττει, προκειμένου να αποφύγει τη βίωση του άγχους.

Όταν συμπεριφερόμαστε με τρόπο που προκαλεί μια ανεπιθύμητη κατάσταση στον άλλον, τείνουμε να εκλογικεύουμε τη συμπεριφορά μας με ερμηνευτικά επιχειρήματα που δικαιολογούν την πράξη μας. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου ο γονιός θα πει στο παιδί «σε έβαλα τιμωρία για καλό σου» ή ένας γυμναστής θα δικαιολογήσει το εξουθενωτικό πρόγραμμα ασκήσεων που προτείνει ως κάτι που θα φέρει γρήγορα το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Η χρήση του αμυντικού μηχανισμού της εκλογίκευσης ενεργοποιείται επίσης όταν συμβεί κάτι κακό, για το οποίο πείθουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους (μέσω της διαδικασίας της «εκλογίκευσης του γλυκού λεμονιού»), ότι τελικά δεν ήταν και τόσο κακό για μας («Μπορεί να μου έκλεψαν το αυτοκίνητο, αλλά η αλήθεια είναι πως είχε παλιώσει κι έτσι έχω πλέον μια αφορμή για να αποκτήσω ένα καινούργιο», «μου έκλεψαν το κινητό τηλέφωνο μέσα από την τσάντα μου, μα πήρα έτσι το μάθημα πως θα πρέπει να την προσέχω περισσότερο»).

Η διαδικασία αυτή, μπορεί να ωφελήσει το άτομο να ξεπεράσει αρχικά αγχογόνες καταστάσεις για το ίδιο και να καταφέρει έτσι να διατηρήσει την ψυχική του ισορροπία. 

Η εκλογίκευση μπορεί επίσης να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση και να συμβάλλει στη δημιουργία, τη διατήρηση ή και τη βελτίωση μιας επαρκέστερης αυτοεικόνας, κυρίως σε περιόδους όπου οι φορτισμένες συναισθηματικά καταστάσεις διαρκούν και το επηρεάζουν. 

Όπως άλλωστε τόνισε ο Benjamin Franklin: «Είναι τόσο βολικό να είμαστε λογικά όντα, από τη στιγμή που μπορεί κανείς να βρει ή να κατασκευάσει μία εξήγηση για οτιδήποτε έχει στο νου του» (αναφέρεται στο βιβλίο της Νάνσι ΜακΓουίλιαμς, «Ψυχαναλυτική διάγνωση, Η κατανόηση της δομής της προσωπικότητας στα πλαίσια της κλινικής διαδικασίας»). 

Από την άλλη, υπάρχει ο κίνδυνος η εκλογίκευση να ενεργοποιείται ακόμα και σε ακραίες περιπτώσεις, ως μέσο δικαιολόγησης ανεπίτρεπτων συμπεριφορών, όπως για παράδειγμα ο γονιός που εκλογικεύει την κακοποίηση που ασκεί στο παιδί του, θεωρώντας ότι το κάνει «για να μάθει κάποια πράγματα, να γίνει «σωστός» άνθρωπος».

* Xristin-aki.- *

Πηγή