Η ψυχολογία του Σύγχρονου άντρα : Παγίδες & Διλήμματα στη σκέψη!

Δημήτριος Τσιάκος
Γνωσιακός Ψυχοθεραπευτής (ΜSc)

Βασικό εργαλείο προσέγγισης είναι η έννοια της παγίδας, η οποία σύμφωνα με τη Γνωσιακή-Αναλυτική Ψυχοθεραπεία ορίζεται ως εξής: παγίδα είναι μία κατάσταση που αδυνατούμε να αποφύγουμε. 

Ορισμένα είδη σκέψης και συμπεριφοράς λειτουργούν με τη μορφή φαύλου κύκλου, με αποτέλεσμα να διαιωνίζουν τον ίδιο δυσλειτουργικό τρόπο αντίδρασης και να μην καταφέρνουν να μας βοηθήσουν να αλλάξουμε τα πράγματα.

Οι άσχημες συνέπειες που ο άντρας φαντάζεται ότι θα φέρει η συμπεριφορά του λειτουργούν αποτρεπτικά ως προς την ομαλή και χαλαρή διεκπεραίωση των καθηκόντων του ή την ολοκλήρωση μιας υγιούς προσπάθειας, γεγονός που με τη σειρά του ενισχύει την λανθασμένη άποψη που αρχικά υπήρχε, οδηγώντας σε αποτυχία.

Ιδιαίτερη σημασία, φαίνεται να έχει η υιοθέτηση κάποιων ρόλων από τη μεριά του άντρα και η ευελιξία που διαθέτει στη χρήση αυτών αλλά και η συνειδητοποίηση του τρόπου με τον οποίο οι ρόλοι αυτοί καθορίζουν τον εσωτερικό του κόσμο. Ο σύγχρονος άνδρας για παράδειγμα επηρεάζεται πολύ από την εξιδανικευμένη εικόνα που έχει για τον εαυτό του, αυτή του «τέλειου φροντιστή».

Ο ρόλος αυτός προϋποθέτει τη συνεχή και κλιμακούμενη παροχή φροντίδας σε όλα τα επίπεδα, συναισθηματικό, οικονομικό, σεξουαλικό, γεγονός που οδηγεί σε εξάντληση σε όλα τα επίπεδα, εξάντληση που με μαθηματική ακρίβεια επιφέρει θλίψη, απόσυρση και απόγνωση.

 Η τελειομανία και η ανάγκη ελέγχου, η αυστηρότητα στον τρόπο σκέψης και η απολυτότητα στο επίπεδο της πράξης, συνδέονται με τις συμπεριφορές που ο άντρας επιδεικνύει στην προσπάθεια επιβεβαίωσης του προαναφερθέντα ρόλου και με το βαθμό που έχει εσωτερικεύσει τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του ρόλου.

Η Συναισθηματική έκφραση και η σιωπή στον άντρα

Από έρευνα που έγινε για λογαριασμό του Ινστιτούτου Γνωσιακής-Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας προέκυψε ότι κυρίαρχο σημείο αναφοράς για τους άντρες είναι ο φόβος ότι αυτό που θα πούνε μπορεί να πληγώσει τους άλλους. Το ποσοστό των αντρών που φαίνεται να διακατέχεται από αυτόν τον έντονο φόβο αγγίζει το 56%. Ένας στους δύο άντρες δηλαδή αποφεύγει να μιλήσει βαθιά για τον εαυτό του, εξαιτίας του φόβου ότι αυτό που θα πει ή θα παρερμηνευτεί ή θα στεναχωρήσει τον άλλον.

Oταν το πλαίσιο αναφοράς είναι η σχέση, προκαλούνται αρκετά προβλήματα επειδή ο άλλος λαμβάνει αυτή τη σιωπή ως ένδειξη είτε απόρριψης, δηλαδή μη σεβασμού στις προσωπικές του ανάγκες για επικοινωνία είτε συμπεριφοράς έλλειψης ενδιαφέροντος. Ως φυσικό επακόλουθο της προαναφερθείσας παρερμηνείας ακολουθούν συνεχιζόμενες απόπειρες προσέγγισης του άλλου και οι οποίες επειδή δεν καταλήγουν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα οδηγούνται σε έντονο καβγά.

Αυτό που συμβαίνει δηλαδή, από τη μεριά του άνδρα, είναι να αποφεύγεται η συζήτηση κάθε σοβαρού, «εύθραυστου» θέματος έτσι ώστε να αποτραπεί η γέννηση επιπλέον εντάσεων. Από τη μεριά της συντρόφου τώρα, η σιωπή αυτή εκλαμβάνεται ως ένδειξη ριζικής αδιαφορίας, κατάσταση που οδηγεί σε πρόκληση παραπάνω έντασης, γεγονός που αποτρέπει ακόμα περισσότερο τη συναισθηματική έκφραση του συντρόφου. 

Άλλες φορές πάλι, ο άντρας νιώθοντας ότι η σύντροφος εκμεταλλεύεται τη δικιά του σιωπή, την οποία ο ίδιος νοηματοδοτεί ως ανοχή ή και αντοχή (υποχώρηση), αισθάνεται ευάλωτος και πληγωμένος.

Ο άντρας δηλαδή προσπαθεί να ευχαριστήσει τη σύντροφό του, με το να μην δημιουργεί παραπάνω εντάσεις, ανεξάρτητα από τη φύση του προβλήματος, έχοντας κατά νου ότι αυτή η επικοινωνιακή απόσυρση μεταφράζεται ως προσπάθεια συναίνεσης και όχι ως απόπειρα αποφυγής. 

Φυσικά, η γυναίκα μεταφράζει ως συναισθηματικό κλείσιμο τη συμπεριφορά αυτή, αισθάνεται ότι πολλές φορές παλεύει μόνη της για τα προβλήματα της σχέσης, θλίβεται και θυμώνει για το μονοδιάστατο τρόπο θέασης που έχει ο σύντροφος της για τη σχέση και αντιδρά ποικιλοτρόπως, όπως για παράδειγμα με θυμό, απόσυρση, επίθεση ή και κατάθλιψη.

Την ίδια παγίδα φαίνεται να συνειδητοποιεί ένα μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών (75%) στην περίπτωση που αυτή εκφράζεται μέσω ενός κλασικού διλήμματος: «Ή καταπίνω τα συναισθήματα μου ή κινδυνεύω να με απορρίψουν επειδή θα πληγώσω τους άλλους ή θα προκαλέσω μεγάλο μπέρδεμα». 

Δηλαδή, ακριβώς επειδή φοβόμαστε μήπως αυτό που πούμε στενοχωρήσει τους άλλους, δεν εξωτερικεύουμε τη σκέψη μας, δεν κοινωνούμε τις ανάγκες μας και τελικά καταλήγουμε να θεωρούμαστε παθητικοί, αδύναμοι ή αποσυρμένοι άνθρωποι.

Η συμπεριφορά των άλλων λειτουργεί ως επιβεβαίωση της πεποίθησης μας ότι οι άλλοι δεν ενδιαφέρονται για μας ή ότι κάθε φορά που εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε προκαλούνται προβλήματα, γεγονός που ενισχύει τη μη έκφραση των πραγματικών συναισθημάτων μας.

Υποχωρητικότητα, αναβλητικότητα και καταπιεσμένος θυμός

Μία δεύτερη παγίδα που νιώθει το συντριπτικό ποσοστό των αντρών (75%), είναι η «προσπάθεια να ευχαριστήσουμε τους άλλους» που εκδηλώνεται με το εξής σκεπτικό: «Όταν νιώθουμε ανασφάλεια για τον εαυτό μας και φοβόμαστε μήπως ενοχλήσουμε τους άλλους, προσπαθούμε να τους ευχαριστήσουμε κάνοντας ό,τι νομίζουμε πως αυτοί θέλουν. 

Ως αποτέλεσμα:

Α) καταλήγουμε να μας εκμεταλλεύονται οι άλλοι γεγονός που μας καταθλίβει, μας θυμώνει ή μας ενοχοποιεί και έτσι επιβεβαιώνεται η ανασφάλειά μας,

Β) μερικές φορές νιώθουμε ότι χάσαμε τον έλεγχο εξαιτίας της ανάγκης να ευχαριστήσουμε τους άλλους και αρχίζουμε να κρυβόμαστε, να αναβάλλουμε πράγματα που πρέπει να κάνουμε και να μην τηρούμε τις δεσμεύσεις μας απέναντι στους άλλους, με συνέπεια να τους κάνουμε να θυμώνουν, γεγονός που αυξάνει την ανασφάλειά μας».

Από την έρευνα αυτή δηλαδή, φαίνεται ότι τρεις στους τέσσερις άντρες προτιμούν να μην ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες προκειμένου να είναι ευχάριστοι στους άλλους ή να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους. Μερικές φορές όμως, η υπερβολική προθυμία προσφοράς στο κοινωνικό περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσής.

Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή όταν οι συνεχόμενες υποχωρήσεις, με σκοπό την απόκτηση της εύνοιας των άλλων, έχουν οδηγήσει στην διαιώνιση μιας «υποτακτικής εικόνας» για τον εαυτό, τότε ο άνθρωπος κατακερματίζεται από τη γέννηση συναισθημάτων υποτίμησης, απόρριψης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και άλλων αυτομομφικών σχημάτων.

Τονίζεται ότι η προσπάθεια απόκτησης της εύνοιας, δε συντελείται πάντα σε συνειδητό επίπεδο. Αντίθετα, λαμβάνει χώρα με τη μορφή της προσπάθειας ευχαρίστησης των άλλων, με την εκτέλεση έργων που για τους περισσότερους είναι δύσκολα ή δυσάρεστα, έχοντας ως τελικό σκοπό τη διασφάλιση αποδοχής.

Αυτή η συνεχής ανάληψη καθηκόντων και ευθυνών πολλές φορές οδηγεί στην υπερβολική επιβάρυνση του ατόμου, με φυσικό επακόλουθο την έλλειψη χρόνου και δύναμης, φαινομένου που αναγκαστικά οδηγεί στη μη αποπεράτωση των καθηκόντων, στη χαμηλότερης ποιότητας εκπόνηση δραστηριοτήτων και τελικά στη μη επαρκή απόδοση.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν πολλά, κουράζονται γρήγορα και προσπαθούν να αναβάλουν ή να καθυστερήσουν υποχρεώσεις, ακριβώς επειδή δεν θέλουν ή δεν έχουν μάθει ή δεν μπορούν «να πουν όχι».

 Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, είναι οι άλλοι να μας βλέπουν ως μη ικανούς, αναβλητικούς, ίσως ακόμα και αδιάφορους γι' αυτά που έχουμε αναλάβει, γεγονός που τους δημιουργεί συναισθήματα θυμού, θλίψης, απογοήτευσης.

Ως φυσικό επακόλουθο αναγκάζονται να αντιδράσουν απέναντί μας σύμφωνα με συναισθήματα που τους έχουμε εμείς οι ίδιοι δημιουργήσει εξαιτίας της αναβλητικότητάς μας. Η πραγματική ανάγκη του να «τα έχουμε με όλους καλά» τελικά δημιουργεί ακριβώς το αντίθετο του προσδοκώμενου σκοπού, καλλιεργεί άσχημη εικόνα του εαυτού μας, μας κάνει να δείχνουμε κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που θα θέλαμε να είμαστε και δημιουργεί τεράστια προβλήματα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Ο άντρας που συνειδητοποιεί ότι το προαναφερόμενο πρότυπο συμπεριφοράς αποτελεί μία συχνή έκφανση της καθημερινότητάς του, αισθάνεται συντετριμμένος, απογοητευμένος, ανήμπορος και βαθύτατα πληγωμένος. Η συγχώνευση πολλών αρνητικών συναισθημάτων έχει ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση μιας περισσότερο παγερής, σκληρής και μοναχικής οπτικής και την γέννηση ενός ρεπερτορίου σκέψεων του τύπου «δεν θα αφήσω κανέναν να μου το κάνει αυτό ξανά, δεν θα υποχωρήσω άλλο, από δω και πέρα θα είμαι εγώ αυτός που καθορίζει τη ζωή μου».

Αυτή η «εφηβική επανάσταση» επεκτείνεται σε πολλά επίπεδα της ζωής, ιδιαίτερα στους τομείς που δεν είναι απειλητικοί για τον άνδρα. Έτσι, ένας άνθρωπος αρκετά υποχωρητικός, καλόβολος, ήρεμος και εξυπηρετικός στην εργασία του, επιδεικνύει μία εντελώς αντίθετη συμπεριφορά στη σύντροφό του, γιατί εκεί θεωρεί ότι δεν υπάρχει χώρος για περαιτέρω υποχωρήσεις.

Αυτή η διάσταση της εικόνας μεταξύ του εργασιακού και προσωπικού πλαισίου, επιφέρει σύγχυση των αντιλήψεων που υπάρχουν για εμάς, γεγονός που με τη σειρά του αποτελεί εφαλτήριο αρνητικών σκέψεων και υποθέσεων για τα πραγματικά συναισθήματα απέναντι στους κοντινούς μας ανθρώπους.

Στην περίπτωση αυτή, το πρώτο πράγμα που πρέπει κάποιος να κάνει είναι να αρχίσει να κοινοποιεί τις ανάγκες του, να ζητάει και ο ίδιος βοήθεια όταν έχει πραγματικά ανάγκη και να αρχίζει να διεκδικεί το αναφαίρετο δικαίωμα του για προστασία ή φροντίδα. 

Η διαδικασία εκμάθησης της διεκδίκησης, η αναζήτηση δηλαδή ικανοποίησης των βαθύτερων επιθυμιών και στόχων είναι μία διαδικασία στην οποία ο σύγχρονος άνδρας πρέπει να εκπαιδευθεί. Υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνικές ενίσχυσης της διεκδικητικής συμπεριφοράς που διαφοροποιούν την διεκδίκηση από την επιθετικότητα και προάγουν την αποτελεσματική προσαρμογή στα καθημερινά προβλήματα.

Τελειομανία και εμμονή

Ένα μεγάλο ποσοστό ανδρών (75%) φαίνεται να λειτουργεί στη βάση ενός ακόμα διλήμματος στη σκέψη: «Αν προσπαθώ να είμαι τέλειος, μελαγχολώ και θυμώνω, αν δεν προσπαθώ να είμαι τελείως, νιώθω ένοχος, θυμωμένος και ανικανοποίητος». Ο σύγχρονος άνδρας βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων και υποχρεώσεων, τις οποίες πρέπει να ακολουθήσει για να γίνει αποδεκτός από το υπόλοιπο σύνολο.

Στην προσπάθεια αυτή, κυρίαρχες διαστάσεις είναι η ανταγωνιστικότητα, η απαίτηση για ολοένα και αυξανόμενη επίδοση, η επίδειξη μεγάλης γκάμας δυνατοτήτων και ικανοτήτων και φυσικά η απαίτηση του να συνοδεύεται από επιτυχία κάθε δυνατή προσπάθεια. 

Η εικόνα αυτή, του δυναμικού, διεκδικητικού και σε όλα ικανού άντρα, ενισχύεται τόσο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όσο και από το εσωτερικευμένο πρότυπο που έχει ο καθένας σχετικά με το πως πρέπει να νιώθει και να εκφράζεται ο ιδανικός άντρας.

Η υιοθέτηση της παραπάνω άποψης, έχει ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια ενός κλίματος συνεχούς επαγρύπνησης για νέες προκλήσεις και τη διάθεση για εμπλοκή με δραστηριότητες, μέσω ενός τελειοθηρικού τρόπου. Στην περίπτωση που αυτό επιτυγχάνεται, το τίμημα ή κόστος της εναγώνιας αυτής κατάστασης είναι να έχουν συσσωρευτεί στον άνθρωπο μεγάλα ποσά άγχους, θλίψης, στενοχώριας. Στην αντίθετη περίπτωση, υπάρχει καλλιέργεια ενοχών, τύψεων και γενικά συναισθημάτων ματαίωσης και χρέωσης προς τον εαυτό.

Ισχυρογνωμοσύνη και ακαμψία

Ένα άλλο δίλημμα, βάσει του οποίου κινείται ένα σημαντικό μέρος του ανδρικού πληθυσμού (56%) είναι το εξής: «ή κρατώ τα πάντα (συναισθήματα, σκέψεις, σχέσεις) σε απόλυτη τάξη ή φοβάμαι ότι θα προκληθεί ένα μεγάλο μπέρδεμα». Είναι αλήθεια πως πολλοί άνδρες θέλουν τα πάντα να είναι σε απόλυτη τάξη και να κυλάει οργανωμένα η ζωή τους όπως ακριβώς την έχουν φανταστεί.

Διαφορετικά, στην περίπτωση δηλαδή που παρουσιαστεί μία παράμετρος που δεν είχαν αρχικά υπολογίσει, κυριαρχούνται από ανασφάλεια, αποσυντονίζονται και προσπαθούν να αλλάξουν την κατάσταση χωρίς να δίνουν εξηγήσεις σε άλλους ή να ζητήσουν βοήθεια. Σημαντικό είναι να προσπαθήσει ο άντρας να σπάσει αυτόν το φαύλο κύκλο και να ζητήσει βοήθεια.

Η επίδειξη της «αδύναμης» αντρικής πλευράς είναι κάτι που η σύγχρονη γυναίκα θεωρεί ένδειξη ευαισθησίας, πραγματικής και ειλικρινούς συναισθηματικής έκφρασης και απόδειξη πραγματικού ενδιαφέροντος, αφού εκδηλώνουμε τις αδύναμες πλευρές μας μόνο σε αυτούς που αισθανόμαστε κοντά μας.

Φόβος δέσμευσης και ανάγκη ελέγχου

Επίσης, από την έρευνα προέκυψε ότι περίπου ο ένας στους δύο άντρες στο επίπεδο της σχέσης λειτουργεί με το εξής σκεπτικό: «ή συνδέομαι με κάποιον και μπορεί να πληγωθώ ή δε συνδέομαι με κανέναν, διατηρώ τον έλεγχο αλλά μένω μόνος». Η ενασχόληση με το θέμα του ελέγχου αποτελεί βασική συνιστώσα στα προβλήματα σχέσης και μπορεί να εκφράζεται είτε με την υπερβολική αυστηρότητα από τη μεριά του ενός συντρόφου ή με την εκδήλωση εξάρτησης του ενός από του άλλου.

Ο σύγχρονος άντρας αντιλαμβάνεται την κοντινή σχέση ως απόπειρα εισβολής στον προσωπικό του ψυχολογικό χώρο. Αναπτύσσει άμυνες και κλείνεται στον εαυτό του προσπαθώντας να διαφυλάξει την ανεξαρτησία και την αυτονομία του. Κάθε κίνηση προσέγγισης από τη σύντροφό του εκλαμβάνεται ως προσπάθεια αλλαγής του προσωπικού του τρόπου ζωής, αλλοτρίωση που αντιμετωπίζεται με την απόσυρσή του και τη ψυχική απομάκρυνση.

Στο πλαίσιο της θεραπευτικής παρέμβασης, σκοπός είναι η υιοθέτηση ενός εναλλακτικού τρόπου αντίδρασης στα προβλήματα μιας σχέσης, η κατανόηση ότι η σχέση είναι ένα μόρφωμα που χτίζεται σε καθεστώς απόλυτης συνεργασίας και η διευκρίνιση του είδους και της έντασης της ψυχολογικής ανάγκης του κάθε μέλους να ασκεί και διατηρεί τον έλεγχο.

Σταδιακά, παράγοντας που φαίνεται να διευκολύνει είναι η παραχώρηση κάποιων καθημερινών δραστηριοτήτων στη σύντροφο, όπως για παράδειγμα ο καθορισμός από τη μεριά της για μία κοινή έξοδο ή η απόφαση για το χρόνο και τόπο των διακοπών. Σημαντικό επίσης είναι να συνειδητοποιήσουν οι δύο σύντροφοι το ρόλο που διαδραματίζει ο καθένας τους στο θέμα του ελέγχου.

Ο φορέας ελέγχου, ο τρόπος δηλαδή που ο καθένας μας αποκωδικοποιεί το τι αντιπροσωπεύει ο άλλος τη στιγμή που ασκεί έλεγχο πάνω μας, μπορεί να εκφράζεται μέσα από ποικίλους ρόλους όπως για παράδειγμα του δικαστή, του επικριτή, το φροντιστή ή ακόμα και εκείνου που ενσαρκώνει τη γονεϊκή φιγούρα.

Ο τρόπος δηλαδή που έχουμε μάθει να αντιδρούμε στα πρόσωπα που ασκούν έλεγχο στο παρελθόν καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις συμπεριφορές μας μέσα στη σχέση.

Αρκετά βοηθητικό είναι, τη στιγμή που νιώθουμε καταπιεσμένοι από τη συμπεριφορά του άλλου, να προσπαθούμε να επαναφέρουμε τη συζήτηση στο θέμα που μας απασχολεί, να εστιάζουμε στην επίλυση δηλαδή του προβλήματος και να μην επηρεαζόμαστε από την μεταβίβαση, δηλαδή από τα συναισθήματα που συνοδεύουν το πρόσωπο ή τη φιγούρα εξουσίας από το παρελθόν που μας θυμίζει εκείνη τη στιγμή ο άλλος.

Καταλήγοντας, το πρώτο βήμα της αλλαγής έρχεται όταν συνειδητοποιήσουμε την κυκλικότητα των προβλημάτων μας, την επαναληψιμότητα των ρόλων που παίζουμε σε μία διαπροσωπική σχέση, τη συχνότητα με την οποία περνάμε από τον ένα ρόλο στον άλλον ή το ρυθμό παραμονής σε ένα ρόλο για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η διακοπή αυτών των φαύλων κύκλων κρίνεται απαραίτητη προϋπόθεση για την έλλειψη διαιώνισης των αρνητικών σκέψεων και πεποιθήσεων για τον εαυτό μας.

Ο μοναδικός τρόπος για να γίνει αυτό εφικτό είναι να δοκιμάζει ο σύγχρονος άνδρας να εκδηλώνει όσο περισσότερες πλευρές του αυθεντικού εαυτού και να μη φοβάται να δείξει συναισθήματα αδυναμίας, ευαισθησίας, ανοχής και υπομονετικότητας.

Παράλληλα, σημαντικό είναι να καταλάβει ότι δεν είναι απολύτως απαραίτητο να είναι στα πάντα ικανός και να διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης, γιατί πολύ απλά οι κοντινοί μας άνθρωποι μας αποδέχονται για αυτό που συνολικά είμαστε, συμπεριλαμβανομένης τόσο της αδύναμης όσο και την ανήμπορης πλευράς του εαυτού μας.

Πηγή : iatro.gr