Ένα «επικίνδυνο» είδος λογοτεχνίας της βικτωριανής εποχής

Όταν τρεφόμαστε με ανθυγιεινό ή χαλασμένο φαγητό, ενδέχεται το σώμα μας να αντιδράσει με συμπτώματα ναυτίας, πυρετού, εφίδρωσης ή αυξημένο...

Όταν τρεφόμαστε με ανθυγιεινό ή χαλασμένο φαγητό, ενδέχεται το σώμα μας να αντιδράσει με συμπτώματα ναυτίας, πυρετού, εφίδρωσης ή αυξημένους καρδιακούς παλμούς. Θα μπορούσε ίσως και η λογοτεχνία να προκαλέσει κάτι τέτοιο;

Ένας τέτοιος φόβος αναστάτωσε τη Βρετανία όταν έκανε την εμφάνισή του κατά τον 19^ο αιώνα το sensation novel (αισθηματικό μυθιστόρημα μυστηρίου), που καταπιανόταν με θέματα όπως η μοιχεία, η διγαμία, οι δολοφονίες και γενικά με ιστορίες αγωνίας, μυστηρίου και φρίκης.

Συχνά τα μυθιστορήματα ήταν εμπνευσμένα από πραγματικά εγκλήματα, κυρίως γυναικών, που είχαν δει το φως της δημοσιότητας στις εφημερίδες, ενώ εμπεριέχονταν σε αυτά πολλές πληροφορίες της ιδιωτικής ζωής, οι οποίες συνήθως έρχονται στην επιφάνεια στις δικαστικές αίθουσες.

Το περιεχόμενο των μυθιστορημάτων θεωρήθηκε, ωστόσο, ότι ήταν η αιτία για επικίνδυνες σωματικές αντιδράσεις, αφού κριτικοί της βικτωριανής εποχής προειδοποιούσαν ότι προκαλούσε, μεταξύ άλλων, σοκ στο νευρικό σύστημα των αναγνωστών και πως μπορούσε να επιφέρει ποικίλα ψυχοσωματικά προβλήματα.

Επρόκειτο για μια περίοδο που είχε κάνει την εμφάνισή της μιας έντονη ανησυχία για την κατανάλωση νοθευμένων τροφών και ποτών, πράγμα που παραδόξως επεκτάθηκε και στη λογοτεχνία. Έχοντας πολλοί άνθρωποι πεισθεί για ενδεχόμενες δυσμενείς συνέπειες του κακού φαγητού από τους διατροφολόγους, οι κριτικοί από την πλευρά τους θεώρησαν καθήκον τους να προστατεύσουν την κοινωνία από τα συγκεκριμένα λογοτεχνικά αναγνώσματα που θεωρούσαν ως χαμηλής ποιότητας.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υποστηρίξουν την άποψη ότι παρόμοιες επιπτώσεις μπορεί να είχε σε πνευματικό επίπεδο και η ανάγνωση τέτοιων μυθιστορημάτων, τα οποία χαρακτήριζαν ως «χειρότερη μορφή ψυχικής τροφής», κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου με τη βοήθεια μεταφορών, παρομοιώσεων και γενικά μιας ρητορικής που παρέπεμπε στον διατροφικό τρόμο που είχε πανικοβάλει τα πλήθη.

«Οι εντυπώσεις που εισέρχονται στο σώμα μέσω των αισθήσεων, οι τροφές και τα ποτά του νου, πρέπει επίσης να είναι υγιείς, ώστε ο νους να διατηρείται σε καλή κατάσταση», επεσήμαιναν οι κριτικοί, εξακολουθώντας εμμονικά να επιμένουν στις ίδιες στερεοτυπικές εκφράσεις που αντανακλούσαν τον φόβο του πλήθους για το φαγητό της περιόδου εκείνης.

Αξίζει να αναφερθεί ότι πίσω από όλο αυτό τον πανικό βρισκόταν επίσης μια έντονη ανησυχία για το ενδεχόμενο οι ευγενείς τάξεις να διαφθείρονταν από τα κακής ποιότητας θέματα με τα οποία καταπιανόταν το sensation novel, αλλά πολύ περισσότερο επειδή το τολμηρό περιεχόμενό του θα μπορούσε -υποτίθεται- να πυροδοτήσει μια επανάσταση των φτωχών εναντίον των ανώτερων τάξεων.

Οι εν λόγω φόβοι είχαν ενταθεί εκείνη την περίοδο εξαιτίας των μπαχαρικών και των εδεσμάτων που εισάγονταν από τις βρετανικές αποικίες της Ινδίας, καθώς ορισμένοι πιθανολογούσαν μια ταυτόχρονη καλλιέργεια επαναστατικών συναισθημάτων στην εργατική τάξη με αφορμή την ινδική εξέγερση του 1857, η οποία αμφισβήτησε τη βρετανική κυριαρχία στην περιοχή.

Ως συνέπεια, το αισθηματικό μυθιστόρημα μυστηρίου οδηγήθηκε πολύ σύντομα στην αφάνεια ύστερα από την πρόσκαιρη ακμή του που έλαβε χώρα στις δεκαετίες 1860 και 1870. Παρ’ όλα αυτά, αποτελεί σήμερα μια ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών για τους ερευνητές, αφού αντανακλά τις ιδέες, τις συζητήσεις, τους φόβους και τα προβλήματα της βικτωριανής περιόδου.

Το πρώτο μυθιστόρημα του είδους έγραψε ο Γουίλκι Κόλινς και κυκλοφόρησε το 1860 υπό τον τίτλο «Η γυναίκα με τα άσπρα».