Καθολική Εκκλησία: το Πάσχα, τα έθιμα και οι παραδόσεις

Η Καθολική Εκκλησία είναι η πολυπληθέστερη χριστιανική εκκλησία στον κόσμο.

Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός των πιστών, στην Καθολική Εκκλησία , ξεπερνά τα 1.500.000.000. Το 1054, την χρονιά δηλαδή του σχίσματος, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ήδη διασπασμένη σε δύο κομμάτια για αιώνες. Το ανατολικό κομμάτι, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ήταν η φυσική συνέχεια της αρχικής. Πρωτεύουσα της ήταν η Κωνσταντινούπολη – Νέα Ρώμη, η πόλη δηλαδή που το 330 είχε επιλέξει ως νέα πρωτεύουσα ο Μέγας Κωνσταντίνος. Το δεύτερο κομμάτι αποτελούσε το δυτικό τμήμα, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τεχνητή συνέχεια της αρχικής.

Η αδιαφορία των Βυζαντινών για τη Δύση, (μετά τον Ιουστινιανό, που τον 6ο αιώνα είχε προσπαθήσει -και σε μεγάλο βαθμό καταφέρει- να ενώσει τα παλιά εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), άφησε ένα κενό στην περιοχή, η οποία, όταν πια εκπολιτίστηκαν και τα τελευταία κύματα των βαρβάρων, άρχισε και πάλι να παίζει ένα σπουδαίο γεωπολιτικό ρόλο. Η πιο καλή λύση που είχαν οι Δυτικοί Αυτοκράτορες για να επισημοποιήσουν την κυριαρχία τους, ήταν η συμμαχία με τον αρχιεπίσκοπο της Ρώμης, τον Πάπα, τον σημαντικότερο από τους ηγέτες του Χριστιανισμού.

Το 1054, λοιπόν, όταν επήλθε το τελικό Σχίσμα ανάμεσα στην Ορθόδοξη και την Καθολική εκκλησία, δεν είναι παρά μια συμβολική χρονιά. Οι διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης είχαν οξυνθεί με τα χρόνια και το πραγματικό σχίσμα ήταν πραγματικότητα για πολύ καιρό. Όταν ο Πάπας Λέων Θ΄ και ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος αντάλλαξαν μεταξύ τους αναθέματα, απλά επισημοποιήθηκε.

Στα χρόνια όπου οι ειδωλολάτρες Ρωμαίοι καταδίωκαν τους Χριστιανούς, η πρώιμη Εκκλησία αναγκάστηκε να εξελιχθεί με διαφορετικούς τρόπους ανά τις περιοχές.

Αυτό συνέβη λόγω του πολύ μεγάλου μεγέθους της αυτοκρατορίας. Έτσι, όταν ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία προέκυψαν τρεις Πατριάρχες, σε τρεις διαφορετικές περιοχές, τη Ρώμη, την Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια. Πολύ σύντομα προστέθηκαν άλλοι δύο, της Ιερουσαλήμ και της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος εγκαινίασε την νέα πρωτεύουσα στην Ανατολή, οι τέσσερις τελευταίοι ανήκαν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συμμαχούν συχνά εναντίον του Πατριάρχη της Ρώμης.

Το 1054, ο Πάπας απαίτησε να έχει εξουσία ανώτερη των τεσσάρων Πατριαρχών και να έχει δικαιοδοσία πάνω τους. Αυτό επέφερε την οριστική ρήξη. Οι δογματικές διαφορές μεταξύ των Πατριαρχείων ήταν ανέκαθεν σημαντικές.  Ο περίφημος όρος “filioque” (και από τον Υιό), προκαλούσε διαφορετικές ερμηνείες. Στα λατινικά, η λέξη processio αφορά και την αποστολή αλλά και την εκπόρευση. Η αποστολική εκκλησία έλεγε ότι ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα, ενώ το Άγιο Πνεύμα “εκπορεύεται” από αυτόν. Επίσης, ότι ο Υιός “εστάλη” στη Γη από τον Πατέρα. Το μπέρδεμα, λοιπόν, με τον λατινικό όρο είναι ότι οι Καθολικοί πρόσθεσαν το “filioque” με τρόπο που δείχνει ότι η αποστολή του Αγίου Πνεύματος γίνεται και από τον Υιό. Η Ορθόδοξη Εκκλησία έβλεπε ότι ο Πάπας στην ουσία έλεγε πως υπάρχει μια δομή μέσα στην Αγία Τριάδα και όχι μια μόνο, τριαδική οντότητα. Το 1054, το θέμα έληξε για πάντα. Η Χριστιανική Εκκλησία χωρίστηκε στα δύο οριστικά.

Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα ” πως θα δικαιολογούσαν, οι θρησκευτικοί ηγέτες, τα διαφορετικά δόγματα στον απλό λαό”;

Χρειαζόντουσαν διαφορετικά έθιμα. Έτσι από το 1582, η Καθολική Εκκλησία υιοθέτησε για τις γιορτές της ένα νέο ημερολόγιο. Το Γρηγοριανό. Η ορθόδοξη Εκκλησία συνέχιζε να λειτουργεί με βάση το παλιό ημερολόγια, το Ιουλιανό. Το Ιουλιανό ημερολόγιο είχε υιοθετηθεί από τον Ιούλιο Καίσαρα και ήταν αυτό που χρησιμοποιείτο όταν εμφανίστηκε ο Χριστιανισμός. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο είναι αυτό που χρησιμοποιείται παγκοσμίως σήμερα. Η Ελλάδα ήταν μάλιστα η τελευταία που το υιοθέτησε, το 1926.

Σύμφωνα με την παράδοση, το Πάσχα γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου. Έτσι, ενώ για τους Καθολικούς το Πάσχα έρχεται από τις 22 Μαρτίου ως τις 25 Απριλίου κάθε χρόνο, για τους Ορθόδοξους έρχεται πάντα μία εβδομάδα ή και παραπάνω αργότερα, από τις 4 Απριλίου ως τις 8 Μαΐου.

Η αλήθεια είναι πως αν εξαιρέσουμε την ημερομηνία, οι διαφορές στο Πάσχα σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία και την Ορθόδοξη, δεν είναι τόσο σημαντικές. Φυσικά, από άποψη τελετουργίας η κάθε εκκλησία ακολουθεί τις δικές της συνήθειες, Όμως τα έθιμα δεν επηρεάζονται τόσο από το δόγμα, όσο από τις συνήθειες του εκάστοτε λαού.

Όπως προείπα, υπάρχουν πολλά κοινά πασχαλινά έθιμα κοινά μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης εκκλησίας.

Για παράδειγμα, το βάψιμο των αυγών είναι ένα έθιμο που το συναντά κανείς σε όλες τις βαλκανικές χώρες αλλά και σε χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Αυγά βάφουν, όπως γνωρίζουμε, οι Ορθόδοξοι αλλά και λαοί Καθολικοί όπως οι Πολωνοί, οι Τσέχοι και οι Κροάτες αλλά και οι Προτεστάντες Γερμανοί. Παραδοσιακά, οι γονείς κρύβουν τα αυγά την Κυριακή του Πάσχα, ώστε τα παιδιά να τα αναζητήσουν. Τα πασχαλινά αυγά είναι σύμβολο της Ανάστασης. Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, από τον Μεσαίωνα κιόλας, το κρέας και τα αυγά απαγορεύονταν από την Εκκλησία. Το τσούγκρισμα τους, πρόκειται για μια παράδοση χωρίς θρησκευτικές ρίζες. Το παιχνίδι είναι δημοφιλές σε πολλές χώρες.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το έθιμο των σοκολατένιων λαγών και αυγών. Κατάγεται από τον αγγλόφωνο κόσμο, και όπως γνωρίζουμε από εμπειρία, σιγά – σιγά πέρασε και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Σε διάφορα σημεία της Ευρώπης επίσης, από τα καθολικά χωριά της Ιταλίας όσο και στην ορθόδοξη Κύπρο και την Ελλάδα, οι χριστιανοί κάτοικοι καίνε το ομοίωμα του Ιούδα.

Τα πασχαλινά κεριά αποτελούν ένα άλλο “κοινό” μεταξύ των δυο εκκλησιών έθιμο. Οι πιστοί ανάβουν τις λαμπάδες τους το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Το φως συμβολίζει την φώτιση των πιστών μέσω της ανάστασης του Χριστού. Συμβολίζει τη νίκη του Ιησού επί του θανάτου. Με το φως από τα κεριά, ανάβονται τα υπόλοιπα κεριά. Έτσι συμβολίζεται η διαφώτιση από τον έναν στον άλλον.

Οι καμπάνες την Κυριακή του Πάσχα αντηχούν τόσο στον Καθολικό κόσμο όσο και στον Ορθόδοξο κόσμο. Σκοπός είναι να ανακοινώσουν τα χαρμόσυνα νέα της Ανάστασης.

Στον αντίποδα, υπάρχουν και κάποια ιδιαίτερα έθιμα στο Καθολικό Πάσχα.

Αρχίζοντας από το τραπέζι της Λαμπρής, μπορούμε να φανταστούμε ότι το μενού θα είναι επηρεασμένο από την τοπική κουζίνα. Δεν θα περιμέναμε να δούμε αρνί στο τραπέζι σε έναν αγγλόφωνο κόσμο ή στον Βορρά. Η ρέγγα για παράδειγμα, πρωταγωνιστεί στο σουηδικό τραπέζι. Στην Βραζιλία από την άλλη τρώνε κάτι που μοιάζει με φυστικοβούτυρο. Ή αλήθεια είναι πως μόνο στην Ελλάδα δίνεται τόσο πολλή σημασία στο κρέας. Στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες δίνεται περισσότερη σημασία στο γλυκό.

Την Μεγάλη Πέμπτη, η Καθολική Εκκλησία γιορτάζει το Μυστικό Δείπνο του Ιησού με τους μαθητές του. Τους έφερε ψωμί και ήπιε με τους μαθητές του από το ίδιο ποτήρι. Το τελευταίο αυτό αποτελεί βασικό κορμό στη Θεία Λειτουργία. Έχει αποτυπωθεί τόσο στην τέχνη όσο και σε αρκετούς θρησκευτικούς ύμνους.

Την Μεγάλη Παρασκευή, σε αρκετές περιοχές ακολουθείται ένα τελετουργικό, κατά το οποίο αναπαρίστανται τα Πάθη του Ιησού. Αυτή η ημέρα είναι μέρα αυστηρής νηστείας. Αποτελεί μέρος της τριήμερης γιορτής του Πάσχα, η οποία κορυφώνεται το βράδυ του μεγάλου Σαββάτου.

Ένα γερμανικό έθιμο, είναι το έθιμο της φωτιάς του Πάσχα. Οι φλόγες θα διώξουν το χειμώνα και τις στερήσεις που αυτός επιφέρει. Η λάμψη της φωτιάς θα φέρει την καλή τύχη. Ένα έθιμο, το οποίο έχει σχεδόν εκλείψει είναι η συλλογή του “πασχαλινού νερού”. Το έθιμο αυτό επιζεί ακόμη στην σλαβική μειονότητα των Σορβών στην Ανατολική Γερμανία. Με βάση το έθιμο αυτό, νεαρές γυναίκες συλλέγουν νερό το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Το νερό συμβολίζει την ζωή, την νιότη και την γονιμότητα.

Πιο συγκεκριμένα από χώρα σε χώρα το Πάσχα παίρνει άλλη μορφή.

Στην Φινλανδία για παράδειγμα το Πάσχα αποτελεί γιορτή της άνοιξης και της αναγέννησης.

Υπάρχουν διάφορες πασχαλινές παραδόσεις, Για παράδειγμα, μια εβδομάδα πριν από την Κυριακή του Πάσχα, τα παιδιά μεταμφιέζονται σε πασχαλινούς λαγούς, γάτες και πολλά άλλα.  Στη συνέχεια μαζεύουν κλαδιά από τα δένδρα που ανθίζουν πρώτη την άνοιξη και αφού τα στολίσουν με πολύχρωμα χαρτιά και χορτάρια, επισκέπτονται τους φίλους και συγγενείς και τους τα χαρίζουν.  Ταυτόχρονα τους απαγγέλουν ένα παραδοσιακό ποίημα που εύχεται Ευτυχία. Το άτομο που δέχεται το κλαδί δίνει γλυκά στο παιδί – Λαγό. Την Κυριακή των Βαΐων οι άνθρωποι χαιρετούν τους συγγενείς και φίλους τους ακουμπώντας τους ελαφρά με την «virpovitsa» –στολισμένα κλαδιά ιτιάς– για να τους ευχηθούν καλή τύχη. Επίσης τα παιδιά ντυμένα μάγισσες πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι απαγγέλλοντας ποιήματα για καλή τύχη με αντάλλαγμα χρήματα και γλυκά. Ιστορίες και μύθοι μαγείας αποτελούν μέρος της ευρέως γνωστής λαϊκής παράδοσης στη Φινλανδία. Οι μάγισσες πετούν μεταξύ Μ. Παρασκευής και Κυριακής του Πάσχα. Σε κάποια μέρη της δυτικής Φινλανδίας, επιζεί ακόμη το έθιμο να ανάβουν φωτιές για να ξορκίσουν τη δύναμη των μαγισσών.

Στην Αγγλία το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ, όταν τα παιδιά πάνε για ύπνο, οι γονείς τους κρύβουν σοκολατένια αυγά μέσα στο σπίτι και τον κήπο. Το πρωί της Κυριακής τα παιδιά αρχίζουν το κυνηγητό του Πασχαλινού Αυγού. Τους λένε ότι τα φέρνει ο Λαγός του Πάσχα. Οι οικογένειες τρώνε μαζί την Κυριακή του Πάσχα συγκεντρώνεται γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι και τρώνε ψητό μπούτι αρνιού. Τη Μ. Παρασκευή τρώμε ψάρι αφού είναι η ημέρα που πέθανε ο Χριστός

Στην Ισπανία η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί την κορύφωση της σημαντικότερης θρησκευτικής γιορτής.

Στην Ισπανία, το Πάσχα και η Άνοιξη αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας ολόκληρη η Καθολική Ισπανία τιμάει με παραδοσιακά ήθη και έθιμα τα Πάθη του Ιησού και την Ανάσταση. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα είναι οι λιτανείες. Στις λιτανείες αυτές οι ιστοί περιφέρουν στους δρόμους τω πόλεων ομοιώματα του Εσταυρωμένου ή της Παναγίας. Διοργανώνονται από τις αδελφότητες, στα ισπανικά cofradías, σε όλη την χώρα  και συγκεντρώνουν χιλιάδες κόσμου που θέλουν να τις δουν από κοντά.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:

Πως γιορτάζουν το Πάσχα οι άλλες χώρες! Ανακτήθηκε από noiseair.com (τελευταία πρόσβαση 02/04/2021)

Το Πασχα των Καθολικών. Ανακτήθηκε από dw.com (τελευταία πρόσβαση 02/04/2021)

Το Πάσχα των Καθολικών: Η ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα. Ανακτήθηκε από cna.gr (τελευταία πρόσβαση 02/04/2021)