Η πραγματικότητα ως ονειρική επινόηση

Τότε με κοίταξε. Νόμιζα πως με κοίταζε για
πρώτη φορά. Αλλά ύστερα, όταν πήγε πίσω από
το καντηλέρι κι εγώ συνέχισα να αισθάνομαι
πάνω στον ώμο, στην πλάτη μου, το γλιστερό
και υγρό της βλέμμα, κατάλαβα πως ήμουν εγώ
που την έβλεπα για πρώτη φορά. (σελ. 112)

Ο σπουδαίος Κολομβιανός πεζογράφος Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1982) δημοσιεύει το πρώτο γραπτό του, τη νουβέλα «Τα νεκρά φύλλα», το 1955, από έναν μάλλον ελάσσονα εκδοτικό οίκο.

Πριν ακόμα από εκείνο το πρωτόλειο γραπτό και ώς τα πρώτα μεγάλα του μυθιστορήματα, «Εκατό χρόνια μοναξιάς» (1967) και «Το φθινόπωρο του Πατριάρχη» (1975) («Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας» βγήκε το 1985), ο Μάρκες -κινούμενος διαρκώς μεταξύ του Μεξικού και της Κολομβίας, σε μια (για άλλη μια φορά) ταραγμένη Λατινική Αμερική- μας δίνει μια σειρά από συλλογές διηγημάτων.

Μεγάλο μέρος αυτών των συλλογών -«Μάτια γαλάζιου σκύλου» (1947), «Η κηδεία της Μεγάλης Μάμα» (1962), «Θάνατος σταθερός πέρα από τον έρωτα» (1962)- πρωτοδημοσιεύτηκε στην Ελλάδα από τον εκδοτικό οίκο «Νεφέλη» σε μετάφραση της Κλαίτης Σωτηριάδου.

Το 2015, δεκαετίες μετά τις πρώτες εκείνες δημοσιεύσεις στα ελληνικά, η «Νεφέλη» και η καλή μεταφράστρια σκύβουν ξανά πάνω από την πρώιμη διηγηματογραφία του Μάρκες (ο οποίος έγραψε και μερικές συλλογές μετά το 1985, όταν δηλαδή είχε ήδη δώσει το, κατ’ ουσίαν, corpus του έργου του).

Ο ανά χείρας τόμος, λοιπόν, συγκεντρώνει, αναθεωρημένες, τις παλιές μεταφράσεις της Σωτηριάδου και εμπλουτίζεται με όσα διηγήματα από τα «Μάτια γαλάζιου σκύλου» και την «Κηδεία της Μεγάλης Μάμα» δεν είχαν συμπεριληφθεί στις πρώτες εκδόσεις.

Συνολικά 28 μικρότερα διηγήματα και το εκτενές, καταληκτήριο και ωριμότερο της συλλογής, «Η απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς της» (γραμμένη το 1972).

Αφού, πρώτα, σημειώσουμε πως η μετάφραση έχει υποστεί ακριβώς τόση επιμέλεια ώστε η γλώσσα να μοιάζει αφενός σύγχρονη, ακριβής και φρέσκια, αφετέρου να μην προδίδει το χαρακτηριστικό ύφος του Κολομβιανού συγγραφέα, αξίζει να αναφερθούμε και στην ποιότητα της έκδοσης αυτής καθεαυτήν.

Πέραν, όμως, αυτών, τι μπορεί να βρει ο αναγνώστης σε αυτά τα κείμενα του Μάρκες που δεν θα ανακαλύψει στα μεγάλα μυθιστορήματά του; Η απάντηση είναι: περισσότερα από όσα ενδεχομένως προσδοκά.

Στα «Μάτια γαλάζιου σκύλου», ο Κολομβιανός μας ξεναγεί στο εργαστήρι ενός νεαρού εργάτη της γραφής. Εδώ, όλα τα κείμενα κινούνται εντός μια υπερρεαλιστικής αχλής, η κύρια θεματική του θανάτου και της εσωστρέφειας αναμιγνύεται με στοιχεία ονείρου και το αποτέλεσμα είναι γοητευτικό - και μάλλον διακριτό από όσα θα γράψει στο μέλλον ο Μάρκες, αφού περιέχει μόνον ψήγματα των «στοιχείων ταυτότητας» του μυθιστορηματικού έργου του.

Ομως, τα επόμενα διηγήματα, γραμμένα όλα από το 1962 κι έπειτα, είναι -χωρίς αμφιβολία- ο προθάλαμος του έργου που θα ακολουθήσει. Εχοντας δηλώσει ο ίδιος πως «η πραγματικότητα είναι υλικό σκληρό όσο και το ξύλο», ο Μάρκες επιδίδεται σε μια κοπιαστική καλλιέργεια του αφηγηματικού του ύφους - κοπιαστική για τον ίδιο, απολαυστική για τον αναγνώστη. Και αυτή η καλλιέργεια ύφους στηρίζεται σε δύο, κυρίως, άξονες.

Πρώτον, στην αναζήτηση του στίγματος του «μαγικού ρεαλισμού», χωρίς οι εξιστορήσεις να χάνουν την κυνικότητα, το σκοτεινό χιούμορ ή τη στοχαστική διάστασή τους.

Τα διηγήματα των συλλογών της «Μεγάλης Μάμα» και της «Ερέντιρα» δεν είναι πολύχρωμα παραμύθια με λατινοαμερικάνικο φολκλόρ - είναι οι αποτυπώσεις μιας σκληρής και ρευστής πραγματικότητας στη συνείδηση των ηρώων του Μάρκες. Κι εδώ υπεισέρχεται και ο δεύτερος άξονας: η πολιτική.

Ο συγγραφέας δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από τη διαρκώς κλιμακούμενη ένταση στη χώρα του και στις γείτονες χώρες. Αρκετές φορές μάλιστα βρέθηκε διωκόμενος, ενώ ενεπλάκη ανοιχτά και σε πολιτικά εγχειρήματα (π.χ. εκδόσεις εφημερίδων, αρθρογραφίες).

Ετσι, τα γραπτά του διαπερνά μια σαφής αποτύπωση της κοινωνικοοικονομικής στρωμάτωσης της εποχής, μια υπόρρητη αμφισβήτηση της «δικαιοσύνης» όπως επιβαλλόταν από τα κέντρα εξουσίας της εποχής, μια διελκυστίνδα ανάμεσα στην ειλικρινή θρησκευτική πίστη και την εξουσία που αυτή ασκεί στο πόπολο.

Εν τέλει, είναι η παράξενη αυτή μίξη ονείρου και ρεαλισμού, ερωτικής παραμυθίας και ερωτικής πληγής, θρησκευτικής κατάνυξης και επανάστασης ενάντια στο «πρέπον» που κάνει τα διηγήματά του τόσο σημαντικά.

Και, φυσικά, η ίδια η γλώσσα: ο μελωδικός, μακροπερίοδος λόγος που μεταδίδει τόσο την αφόρητη ζέστη του περιβάλλοντος όσο και την αφόρητη κάψα της ατομικής συνείδησης των χαρακτήρων του - ένας λόγος ανάγλυφος, αναγνωρίσιμος, γεμάτος από τις μυρωδιές καλών και άσχημων στιγμών.

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες πεθαίνει από καρκίνο των λεμφαδένων το 2014. Το έργο του, είτε μικρής είτε μεγάλης φόρμας, μας συντροφεύει εξακολουθητικά.

Πηγή : efsyn.gr