Όταν το Ἀξιον εστί γίνεται Ἀξιοι εσμέν…! (music video)

Γράφει ο Βασίλης Γιαννούλης.

Η πρόσφατη επιλογή του Σάκη Ρουβά, ως ερμηνευτή μερών του Άξιον εστί, ήταν μια καλή αφορμή, ώστε οι ειδήμονες του υψηλού καλλιτεχνισμού, να κατουρήσουν ακόμη μια φορά γύρω από τη φωλιά τους, ώστε να μαρκάρουν την περιοχή και να μας θυμίσουν τα απαραβίαστα, ανθρωποποίητα σύνορα της τέχνης.

Να ξεκαθαρίσω ότι ούτε ρουβίτσα είμαι, ούτε θα πήγαινα να δω την παράσταση, για τους δικούς μου λόγους. Μάλιστα, δε συμφωνώ καν με την επιλογή του συγκεκριμένου καλλιτέχνη για την ερμηνεία μερών του Άξιον εστί. Αλλά σε καμία περίπτωση δε θα παραταχθώ στο πλευρό εκείνων που απαγορεύουν φασιστικά σε κάποιον να ερμηνεύει μουσικά μέρη, ανεξαρτήτως προέλευσης. Όποιος επιδεικνύει τέτοιες συμπεριφορές, αγνοεί παντελώς την πραγματική φύση της τέχνης.

Φασίζουσες συμπεριφορές δεν ταιριάζουν στην τέχνη. Δεν είναι προνόμιο μιας κλειστής κάστας λίγων, ούτε τσιφλικάκι κανενός. Ανήκει στους δημιουργούς της αρχικώς κι έπειτα κατά πλειοψηφία στο ετερόκλητο κοινό της.

Αν κι εκατοντάδες άνθρωποι έχουν αυτοχαρακτηριστεί καλλιτέχνες, λίγοι έχουν ξεχωρίσει, κερδίζοντας μια θέση στη συλλογική μας μνήμη. Κι όσον αφορά στις εκτελέσεις ή μεταφορές καλλιτεχνικών έργων, έχουν υπάρξει εξαιρετικές ερμηνείες από αγνώστους κι ανοησίες από ψευδοειδήμονες. Ένα έργο από μόνο του δεν αρκεί για να διασώσει μια κάκιστη ερμηνεία, αλλά ούτε μπορεί μια τυχαία κακή ερμηνεία να αφαιρέσει μέρος της μαγείας ενός εξαιρετικού πονήματος.

Η τέχνη είναι αυτόφωτη, κι όποιος θελήσει να την οριοθετήσει, να την κλείσει σε κλουβιά, θα του κόψει τα χέρια. Είναι μια τέλεια σφαίρα. Αν προσπαθήσεις να παίξεις με τους δικούς σου κανόνες, τα πάντα είναι λανθασμένα.

Το 1924, ο Κάφκα ζήτησε από τον φίλο του, Μαξ Μπροντ, να κάψει όλα του τα χειρόγραφα χωρίς να τα διαβάσει, ώστε να μη δημοσιευθούν ποτέ. Σε αυτά συμπεριλαμβανόταν η θρυλική Δίκη, ο Πύργος κι η πιο φωτεινή Αμερική. Ο Μαξ Μπροντ αποφάσισε να αγνοήσει την επιθυμία του συγγραφέα. Εδώ υπεισέρχεται το αυτόνομο μεγαλείο της τέχνης. Αν ο Μπροντ υπάκουε στην επιθυμία του Κάφκα, θα ήταν πάντοτε ένοχος για την απόκρυψη μερικών εκ των σημαντικότερων παγκόσμιων έργων. Αγνοώντας την επιθυμία του φίλου του, κατά μία έννοια τον πρόδωσε, αφαιρώντας του το δικαίωμα να αποφασίσει ο ίδιος σχετικά με την τύχη των γραπτών του.

Η τέχνη είναι ανώτερη από τα ανθρώπινα, για αυτό, οποιαδήποτε απόφαση του Μαξ Μπροντ ήταν εξ ορισμού λανθασμένη. Αυτός είναι ο λόγος που κανείς δεν μπορεί να βάλει όρια στην τέχνη, εκτός από το κοινό, το οποίο είναι ο μοναδικός κριτής. Από τη στιγμή που ένα έργο εκτεθεί στο κοινό, παύει να ανήκει καθ’ ολοκληρία στον δημιουργό του. Είναι ανοιχτό σε κριτική, ερμηνεία κι εκτέλεση από τον καθένα. Ο μόνος φύλακας και προστάτης του έργου είναι το ίδιο το κοινό. Αυτό αποφασίζει ποιες ερμηνείες αξίζουν, όχι κάποια κλειστή κάστα κριτικών.

Η τέχνη είναι ποτάμι που κυλά. Κρεμασμένη στον τοίχο σαν πτυχίο, φωτογραφημένη σε κορνίζα, μέσα σε αποστειρωμένη προθήκη, δεν αλλάζει κανέναν. Σαν το ποτάμι, πρέπει να βάλεις το σώμα σου μέσα της για να διαπιστώσεις αν είναι παγωμένο το νερό της, αν η κοίτη της είναι διαβατή.

Η τέχνη είναι ένα επιβλητικό παλάτι. Η απόφαση σχετικά με το αν θα επιτραπεί σε κάποιον η είσοδος δεν έχει να κάνει με το κουρελιασμένο ή πανάκριβο ντύσιμό του, αλλά με το κίνητρο ως προς την προσέγγιση. Αν κάποιος ρακένδυτος εισέλθει στο παλάτι της τέχνης με σκοπό να την αφήσει να τον μεταπλάσει, η ίδια η τέχνη θα τον κάνει πανέμορφο. Αν κάποιος καλοντυμένος εισέλθει, χωρίς αυτή τη στάση, η τέχνη θα τον εκθέσει και σύντομα θα τον εξεμέσει.

Κι ας θυμόμαστε καλά, ότι τις μεγαλύτερες συλήσεις στο σώμα της τέχνης τις έχουν κάνει οι πλέον καλοντυμένοι άνθρωποι.

Συγγνώμη αγαπημένοι κριτικοί, τιμητές κι επικριτές του κώλου, μα όταν ο Ρουβάς δήλωσε, «θέλω να δω τον Θεοδωράκη, να του φιλήσω το χέρι και τίποτε άλλο», μάλλον δείχνει ότι είναι άνθρωπος που προσεγγίζει την τέχνη με σεβασμό.

Οπότε δε θα συνταχτώ με τον πόλεμο προς οποιονδήποτε Ρουβά. Αν το ερμηνεύσει με σεβασμό, καθόλου δε θα μειωθεί η καλλιτεχνική βαρύτητα του Άξιον Εστί.

Νισάφι πια με τον πόλεμο.

Ας σταματήσουμε να λειτουργούμε ως τιμητές της τέχνης, κι ας ακούσουμε τη γνώμη εκείνων που πρέπει να έχουν τον πρώτο λόγο, των δημιουργών του Άξιον εστί. Αν δεν μπορούμε να ακούσουμε τον Ελύτη, ας ακούσουμε τον Θεοδωράκη.

«Θεωρώ τη χειρότερη εκτέλεση πολύ καλύτερη από μια απαγόρευση.»

Αθήνα, 21 Απριλίου 2015. (Κατάλληλη ημερομηνία να μιλάμε για απαγορεύσεις…)

Βεβαίως, μπορούμε να καθίσουμε έξω από τις πύλες της τέχνης και να χτυπάμε με ένα ξύλινο κοντάρι όποιον προσπαθεί να μπει κι είναι μικρός στα μάτια μας. Μα το σημαντικό δεν είναι να βάλουμε πέντε σκύλους ως θεματοφύλακες της παρθενίας της τέχνης, που θα προγκάνε ανθρώπους κατά πώς τους βολεύει, αλλά να υπάρχει ένα εκπαιδευμένο κοινό, το οποίο λειτουργώντας ως μονάδα κι όχι ως όχλος, θα στείλει στα σκουπίδια τις ερμηνείες που ανήκουν εκεί.

Δε χρειαζόμαστε κέρβερους νταβατζήδες έξω από τις πόρτες της τέχνης, γιατί η ίδια η τέχνη δεν τους χρειάζεται.

Πηγή : balaoritoustreet.tumblr.com